استثناهای مصوّت‌

این نکته را نبایداز نظر دور داشت که اگر آموزگار بداندچه چیزی را آموزش می‌دهدو چرا آموزش می‌دهد، به طور قطع در موفّقیّت آموزشی او تأثیر به‌سزایی خواهدداشت.

گاه نظام کتاب درسی ، آموزگار را مجبور به تدریس موضوعی می‌کند که خود از دلیل وجودی ، چگونگی تدریس و ظرافت آموزشی آن بی‌اطّلاع است، این مشکل وقتی بیشتر وشدیدتر می‌شود که کتاب مرجع در این زمینه نیست یا اگر هست، بسیار محدود است وهمگان به آن دسترسی ندارند . به علاوه، این مسئله سبب چندگانگی نظریات معلّمان در باره‌ی تدریس یک موضوع می‌شودودر آموزش آنان نیز مشکل ایجاد می‌کند.آموزگاران حق دارند بداننددلیل‌تألیف مطالبی که در کتاب درسی‌آمده است،چیست و خود بیش از دانش‌آموزان به ظرافت دلایل کار آشنا وواردباشند تابتوانند از وجود آن‌ها در کتاب‌های درسی دفاع کنند.

*چه‌حرف‌های هم صامت وهم مصوّت است؟

در الفبای فارسی چهار حرف وجود دارد که گاهی صامت وگاهی مصوّت است و این حرف‌هاعبارتند از :

الف(و):

حرف (و) اگر صدای(و=v) بدهد، صامت است. مانند :وبا ،پرویز، گاو
حرف (و) اگر صدای(او=u) بدهد، مصوّت است. مانند: بود،مو
حرف (و) اگر صدای(اُ=o) بدهد، مصوّت است. مانند: دو ،خود

ب) ی :

حرف (ی) اگر صدای(ی=y) بدهد،صامت است. مانند :یاد ،بسیار ، چای.
حرف (ی) اگر صدای(ای=i) بدهد، مصوّت است. مانند :سیب، قوری، سی.
حرف (ی) اگر صدای(آ=a) بدهد، مصوّت است. مانند :کبری، حتّی.

پ) ه

حرف (ه) اگر صدای(ه=h) بدهد صامت است. مانند :ماه، توجّه.
حرف (ه) اگر صدای(اِ=e) بدهد مصوّت است. مانند :میوه، پروانه.

ت) ا

حرف (‌ا) اگر صدای(آ=a) بدهد مصوّت است. مانند :داد، باد،در غیر این صورت ، صامت است .مانند: ابر ،امروز ، امید، آمد اوره،گربه‌ای ،ایزد.

*اگر به آخر کلمه‌هایی مانند (کبری) و (مصطفی) حرفی اضافه شود، در هنگام نوشتن چه ویژگی‌هایی پیش می‌‌آید؟

در خط‌ّ‌فارسی اگر به آخر کلمه‌هایی مانند (کبری) و (مصطفی) حرفی اضافه شود ،شکل مصوّت (ی)به صورت (‌ا‌) نوشته‌می‌شود. مانند (کبرای اطهر)و (مصتفایی).

* اگر دانش‌آموزی بپرسد که چرا در مورد کلمه‌هایی مانند «بانوان» و«پیاز» قانون تشدید اعمال نمی‌شود، باید چه پاسخی‌به او بدهیم؟

در کلمه‌ی«بانوان» صدا‌های(و=u)و(و=v) ودر کلمه‌ی«پیاز»

صداهای (ی=i) و (ی=y)با هم هم‌صدا وهم جنس نیستند و قانون تشدید در مورد آن‌ها صدق نمی کندو همچنین درمورد کلمه‌های جبهه، کاووس ،به همین صورت است.

* اگر دانش‌آموزی بپرسدکه کلمه‌ای‌مانند «پیاز» راچگونه می‌نویسیم . باید چه پاسخی به او بدهیم ؟

به او توضیح می‌دهیم که اگر در کلمه‌ای مانند«پیاز» اوّل‌صدای (i) بیاید وبعد صدای (y) ، هر دو خوانده ویکی از آن‌ها نوشته‌می‌شود. مانند خیابان(xiyaban )و بیابان (‌biyaban)

* در کلمه‌هایی مانند «اوضاع» ، «اوقات» ،«اولاد» و... حرف (و) دارای چه‌صدایی است ؟

در اصل کلمه‌ی «اوضاع»از کلمه‌ی «وَضع»مشتق شده‌است.

در اصل کلمه‌ی «اوقات » ازکلمه‌ی «وَقت» گرفته شده‌است.

در اصل کلمه‌ی «اولاد» از کلمه ی «وَلَد» گرفته‌شده‌است. وحرف (و) در این قبیل کلمه‌ها ،صدای(و=v) می‌دهد. وهمچنین درکلمه‌های «مُوقع»و«حُوله» وحرف (و) صدای(و=v) می‌دهد.

* مصوّت مرکب چیست ؟

ترکیب یک مصوّت ویک صامت را که‌در ظاهر یک نوع صدای خاص‌از‌آن شنیده‌می‌شود ، مصوّت‌مرکب‌گویند.

در زبان فارسی مصوت‌های مرکب‌زیر دیده‌می‌شوند: الف) مصوّت‌مرکب‌//owباحرف الفبای‌(واو) نوشته‌می‌شود: جو:dzow نو: now

ب) مصوّت مرکب /ey/ با حرف الفبای (ی) نوشته‌می‌شود : ری: rey پی‌:pey

* چه وقت شکل « ای» را می‌توان به‌دانش‌آموزان شناساند و نحوه‌ی تدریس آن چگونه‌است؟

بعد از تدریس مصوّت های‌(ه) می‌توان شکل‌«ای‌» را آموزش داد. و باید به آن‌ها گفت هر‌گاه آخر کلمه‌ای یکی‌از شکل های‌(ه) که‌صدای /e/ بدهد باشد از شکل «ای‌» استفاده‌می‌شود.مانند: خانه‌ای‌، بوده‌ای، پاکیزه‌ای‌و...

* هر یک از مصوّت‌های «او،ای » شامل‌چند حرف است؟‌ هر یک از مصوّت های ( او ،ای) به طور قرار دادی‌شامل یک صدا‌و دو حرف است.

* ویژگی‌های کلمه‌ی (زیاد) چیست؟کلمه‌ی «زیاد» از راه کلمه‌آموزی به دانش‌آموز‌ آموزش‌داده‌می‌شود.

و «زیاد»کلمه‌ای است عربی که در اصل (زِیاد) می‌باشد در عربی هرگاه صدای‌/e/ و/y/ دنبال هم بیایند صدای‌/e/ تبدیل به‌صدای /i/ می‌شود بنابر‌این این‌کلمه‌را ( ziyad) ‌می‌خوانند.

* چه دانستنی‌هایی در مورد (او) هست؟

طبق قرار دادی که گذاشته‌شده‌است ، شکل‌های «او» نشان دهنده‌ی یک صداست که‌با دو حرف نشان داده می‌شود. بنابراین ،کلمه‌ای مانند(اوره) دارای‌سه‌صدا‌وچهار حرف‌است .

لازم به‌ذکر است در زبان فارسی ،کلمه هایی که‌اوّل آن‌ها با‌«او» شروع شود کمیاب‌ونادر است.

امید است که این مباحث‌ارائه‌شده مورد استفاده ی همکاران محترم‌قرار گیرد . همچنان منتظر پیشنهادات‌ارزنده‌ی ‌شماهستیم.

به‌زودی‌با‌شماره‌ی بعدی‌و مطالبی از درس ریاضی.

تهیه‌و تدوین :

افشین‌لهونی‌ سرگروه‌آموزشی‌پایه‌ی دوم دبستان شهرستان مریوان

منابع: